Waarom vertellen over mijn instrumenten?

Het instrument van een musicus is van grote waarde. Waarom? Met zo’n instrument communiceert de musicus zijn of haar prachtige verhaal naar de buitenwereld. Het is dan ook van uiterst belang om een instrument of meerdere te hebben, waarmee je dat kunt realiseren.

Lyon & Healy Style 23

Sinds mijn zestiende ben ik in het bezit van een prachtige concertharp van Lyon&Healy genaamd Style 23, gebouwd in het jaar 1956. Lyon&Healy zijn twee Amerikaanse instrumentenbouwers die in 1889 begonnen zijn met het bouwen van wat nu als de meest gerenommeerde harpen ter wereld kunnen worden beschouwd. Samen met bouwers Salvi en Camac maken zij de meest geliefde instrumenten voor de gehele harpgemeenschap.

Nu zit mijn specifieke instrument voor een harp al aan de oude kant, vele harpen krijgen na 40 jaar gebruik toch last van enkele dingen. De klankbodem kan bol gaan staan, of de hals van de harp verbuigt langzaam door de grote spanning van de snaren. Mijn instrument is hier geen uitzondering in, al is het merkwaardig hoe goed zij eraan toe is na een grote val in het verleden en maar liefst 65 jaar spanning (én harpisten…) te moeten verdragen. Grote diepte en wolligheid zijn enkele kenmerken van het instrument, ook kan ze behoorlijk krachtig klinken. Dat is ook niet gek, want vóór dat ik het instrument in mijn bezit kreeg bleek de harp jarenlang in het Gelders Orkest te zijn gebruikt. Het instrument heeft een grote rol gespeeld in mijn ontwikkeling als harpiste en zou haar dan ook voor geen goud willen missen! Hieronder is zij, samen met een kleiner instrument, afgebeeld.

Erard No. 4483 uit het jaar 1831

Over het kleinere instrument op de bovenstaande foto valt ook veel interessants te vertellen. Dit instrument bevindt zich in een totaal andere klankwereld, dit natuurlijk ook omdat zij in een héél andere tijd gebouwd is. Het jaar 1956 valt niet te vergelijken met 1831. De bouwer, Sébastien Erard, mag een genie genoemd worden. Hij is namelijk de uitvinder van de dubbelpedaalharp en zijn technieken worden tot op de dag van vandaag nog steeds door grote harpenbouwers toegepast. Dit specifieke instrument werd in de fabriek van Erard in Londen gebouwd.

Het was in de maand juli van 1831 dat ene Ms. Cavendish werd genoteerd als de koper van deze harp. Na enig onderzoek bleek dit Fanny Cavendish (1809-1885), later Howard, te zijn. Ongelooflijk hoe er toch veel over haar terug te vinden valt, zeker omdat Cavendish een belangrijkste naam is onder de Engelse aristocratie in de 19de eeuw. Burlington House (in Londen) werd eveneens genoteerd in het boekje van Erard, waar de harp geleverd zou worden. Een gigantisch gebouw en één van de vele huizen die in het bezit waren van de familie. Lady Fanny Cavendish was nauw betrokken bij de koninklijke familie, daar zij een tijd lang Lady-In-Waiting was van de Duchess of Kent, de moeder van Victoria. Zij overleed in 1885 in Compton Place, dichtbij Eastbourne, Sussex. Hoe de harp precies gebruikt is, wanneer ze in verval is geraakt en wat met haar is gebeurd na de dood van haar eigenaar is natuurlijk onmogelijk te achterhalen, tenzij daar iets over geschreven is. Mijn vermoeden is, gezien de relatief goede toestand waarin zij verkeerde toen ik het instrument voor het eerst zag, dat ze verzorgd achterlaten is en nooit meer aangeraakt of gerestaureerd is.

Hoe kwam ik aan dit instrument?

Vergist u zich niet, dit was goed nieuws! Toen ik kwam kijken naar het verouderde harpje in januari 2021, waren de eigenaren van de harp ervan overtuigd dat het instrument waarschijnlijk nooit meer bespeelbaar zou zijn. Het instrumentje was in de jaren 1960 gekocht door hun vader, die drie maanden eerder helaas overleden was, als pronkstuk voor de antieke collectie in huis. Waar het hele huis leeg moest, stonden daar nog een Bechstein vleugel en deze Erard harp. Van álle verlaten Erard harpen die ik ooit gezien had, was deze toch in goede staat! Veel van deze harpen werden namelijk al eerder in de vorige eeuw gevonden en ”gerestaureerd” met grote gruweldaden. Men spande het instrument bijvoorbeeld weer eens op met moderne snaren, die veel te zwaar zijn voor het instrument waardoor het houtwerk permanent beschadigde. Of de harpen werden simpelweg in oude schuren teruggevonden (als daar nog iets van te zien was). Mijn grote en door de eigenaren onverwachte enthousiasme, heeft het één en ander teweeggebracht in de familie. Daar de corona periode een behoorlijke klap was voor musici, besloten zij de harp zelf te laten restaureren zodat ik er zo snel mogelijk kennis mee kon maken. Ik sprong een gat in de lucht.

Een uiterst bijzondere kans voor mij om dit museumstuk weer levendig te laten klinken en de bijbehorende, vergeten harptechnieken weer boven water te halen! De tranen rolden bijna van mijn wangen toen ik de eerste akkoorden mocht spelen na de restauratie. Een wereld ging voor mij open. Vanaf die dag ben ik zéér te spreken over het klankideaal van 1831 en de bijbehorende, geniale vakmanschap van Erard die het na bijna 200 jaar nog mogelijk maakt om het instrument te kunnen bespelen.

Erard No. 6067 uit het jaar 1852

Sinds augustus 2022 is er wederom een ”nieuw” instrument in mijn bezit gekomen, namelijk een bijzonder uitgevoerde Gotische harp gebouwd door Pierre Erard (de neef van Sébastien Erard). Pierre speelde zelf ook harp en heeft allerlei aanpassingen verricht aan het harpje van zijn oom Sébastien. Zo is deze harp een stukje groter, heeft daarbij vier extra snaren en de intonatie is ietwat verbeterd ten opzichte van het eerdere model van Sébastien. Over het algemeen kan het instrument net wat meer speelbaarheid en kracht verdragen, zonder de authentieke klank van Erard te verliezen. Hieronder ziet u een afbeelding van deze bijzondere harp. Op dezelfde manier is nagegaan door wie hij gekocht is: door ene Mr. Moses uit Dublin in november 1852. Het bijzondere aan dit model is de prachtig versierde zuil, de duurdere versie die de salon te bieden had.

Restauratie

Hoewel dit instrument er nog steeds prachtig uitziet, is het nog lang niet bespeelbaar. Het is er slechter aan toe dan de harp van Sebastien en heeft dringend een restauratie nodig.

Waarom is het van belang dat dit instrument gered wordt?

In 1839 kwam Pierre Erard met deze verbeterde harp en daarbij waren een hoop harpcomponisten erg geholpen. Daar het repertoire steeds uitgebreider en ingewikkelder werd, was er een grote behoefte aan een ”nieuw” instrument. Deze harp had het allemaal, waardoor componisten als Felix Godefroid, Elias Parish Alvars en de volgende generatie(s) aan harpisten alle mogelijkheden op de harp konden uitbreiden. Er zijn briljante fantasieën geschreven op het Gotische model, stukken die bijna niet meer speelbaar zijn op een moderne harp omdat deze simpelweg erg zwaar is om te bespelen. De moderne harpen hebben dikkere snaren en een grote nagalm van klank, iets wat simpelweg niet terug te vinden was in de harpen van Erard, die juist een grote lichtvoetigheid kennen en een directe, heldere klank hebben. Daar is de meeste muziek uit de 19de eeuw dan ook op geschreven.

Mijn interesse in deze periode is nagenoeg onuitputbaar, en het leren kennen van het instrument waar de grote harpvirtuozen op hebben geschreven is dan ook essentieel voor mij als harpiste. Graag zou ik vergeten meesterwerken weer willen opnemen op deze instrumenten, zodat de wereld het geluid van een prachtig tijdperk voor de harp kan terug horen. Daarnaast zou ik alle harpisten op de wereld willen attenderen op de waarde van dit prachtige erfgoed, daar de komst van veel harptechnieken die tot op de dag van vandaag nog steeds gebruikt worden, hun oorsprong vinden in de 19de eeuw. Wie graag alles en meer wilt weten over Erard (die óók nog eens succesvol vleugels maakte) verwijs ik graag naar Frits Janmaat. Hij heeft een zeer uitgebreid boek geschreven genaamd Sébastien Erard: de grootste piano- en harpenbouwer aller tijden.

Mocht u interesse hebben in de restauratie, willen bijdragen of een donatie willen doen? Neemt u gerust contact met mij op!